Scrabble

Scrabble to najpopularniejsza i najbardziej znana gra słowna na świecie. Sprzedano jej ponad 150 milionów egzemplarzy w 121 krajach i w 29 wersjach językowych. Na rynku polskim dostępnych jest obecnie kilka różnych wersji Scrabble: polsko-angielskie, Prestiż Deluxe, Original, Junior (dla dzieci od 5 lat), Podróżne.

Historia

Na lata 1929–1933 przypada największy kryzys gospodarczy XX wieku. Dotknął on praktycznie wszystkie kraje świata i dziedziny gospodarki. W tym okresie, młody architekt Alfred Mosher Butts, po utracie pracy, wpadł na pomysł stworzenia gry planszowej. Popularnych gier było niewiele: kości, bingo, szachy, warcaby i różnego rodzaju gry słowne. Butts postanowił wyciągnąć z tych gier najciekawsze element mechaniki i stworzyć coś własnego. Chciał by w jego grze nie do końca wiadomo było kto wygra, by nawet przeciętny gracz miał szansę na wygraną dzięki losowi, ale też chciał by gracze szybko reagowali na zmiany, wykazywali się sprytem i elastycznym myśleniem. Do tego, miała to być gra słowna. Nazwał ją Criss-Cross Words. Od 1931 r., przez 17 lat, gra ulegała różnym zmianom, by ostatecznie w roku 1948 zarejestrowano znak towarowy Scrabble®. Wartości liczbowe liter oparto na częstotliwości ich występowania na pierwszej stronie New York Times.

Przez kolejne 5 lat gra przynosiła straty. W 1952 r. zainteresował się nią dyrektor największego domu towarowego na świecie Macy w Nowym Jorku, rozpoczął kampanię promocyjną i rozpowszechnił na cały kraj. W ciągu 2 lat sprzedano ponad milion egzemplarzy. Szczyt sprzedaży przypadł na rok 1954, kiedy to rynek wchłonął 4 miliony egzemplarzy.

W każdym kraju zaczęły powstawać kluby miłośników Scrabble, wprowadzono element współzawodnictwa i turnieje. Pierwszego mistrza Wielkiej Brytanii wyłoniono w 1971 r., w Polsce w 1993 r. Scrabble bardzo rozpowszechniły się na całym świecie, zawitały nie tylko do domów jako gra rodzinna, ale też do szkół. Choćby w szkole gdzie pracuję, od kilkunastu lat odbywa się powiatowy konkurs „Scrabble in English” dla gimnazjalistów, przeprowadzany przez anglistki pracujące w tej szkole.

Scrabble w Polsce

Za kamienie węgielne Scrabble w Polsce można uznać 2 pozycje: Krzyżanka Lecha Pijanowskiego (1979 r.) i Gra w krzyżówkę Marka Penszki (1983 r.). Same Scrabble pojawiły się u nas dopiero w 1986 r., a ich popularyzacją zajął się Jacek Ciesielski. W języku polskim dopuszczono możliwość używania nie tylko rzeczowników. Już rok później odbył się pierwszy turniej w Warszawie. W Poznaniu tego samego roku zagrano po raz pierwszy na zestawie 100 płytek, bez anglojęzycznych liter v, x, q i z polskimi znakami. Liczba niektórych płytek z literami i ich wartości punktowe po 2000 roku uległa zmianie – liczbę płytek z literą A zwiększono 1 płytkę, o 1 zmniejszono liczbę płytek z literą F, ale podniesiono jej wartość punktową, podobnie jak wartość litery Ź. Odmiany wyrazów dopuszczono prawdopodobnie na początku lat 90-tych.

 

Zawartość kompletu

Punktacja oraz ilość liter w polskiej wersji gry przedstawia się następująco:

* 0 punktów: blank (x2)
* 1 punkt: A (x9), E (x7), I (x8), N (x5), O (x6), R (x4), S (x4), W (x4), Z (x5)
* 2 punkty: C (x3), D (x3), K(x3), L(x3), M(x3), P (x3), T (x3), Y (x4)
* 3 punkty: B (x2), G(x2), H(x2), J (x2), Ł (x2), U (x2)
* 5 punktów: Ą (x1), Ę (x1), F (x1), Ó (x1), Ś (x1), Ż (x1)
* 6 punktów: Ć (x1)
* 7 punktów: Ń (x1)
* 9 punktów: Ź (x1)

W sumie daje to 100 płytek z literami i blankami.

Pierwszy klub Scrabble powstał w 1989 r. w Warszawie, założony został przez Michała Derlackiego, któremu na pierwszym spotkaniu towarzyszył późniejszy czterokrotny mistrz Polski Tomasz Zwoliński. Od 1993 r. odbywają się Mistrzostwa Polski, w tym samym roku gra doczekała się pierwszego pudełkowego wydania w języku polskim, zaś w 1997 roku powstała Polska Federacja Scrabble.

Zasady gry w pigułce

W grze losuje się płytki z literami (ma być 7 płytek umieszczonych na stojaku w niewidoczny sposób dla przeciwników) i układa z nich słowa na planszy o wymiarach 15 x 15 pól. Pierwsze słowo powinno przechodzić przez środek planszy. Każdy kolejny wyraz musi wykorzystywać co najmniej jedną literę znajdującą się już na planszy. Nowo układane wyrazy krzyżują się z już istniejącymi w pionie lub poziomie, lub przedłużają je o kolejne litery. Jeżeli gracz nie może lub nie chce ułożyć z posiadanych liter poprawnego słowa, to pasuje lub wymienia litery. Ułożone słowa są punktowane, przy czym grę wygrywa ten, kto łącznie zdobędzie największą liczbę punktów.

Liczbę punktów oblicza się na podstawie wszystkich ułożonych lub uzupełnionych w danym ruchu słów, sumując wartości tworzących je liter. Każda litera ma stałą wartość punktową, przy czym wartość liter ułożonych w bieżącym ruchu na wybranych polach specjalnych ulega zwielokrotnieniu ×2 lub ×3. Oprócz premii literowych istnieją również premie słowne. Dodatkowo premiowane jest wykorzystanie w bieżącym ruchu wszystkich siedmiu liter – za takie słowo otrzymuje się dodatkowo 50 punktów.

Dozwolone jest korzystanie ze wszystkich słów znajdujących się w słownikach języka polskiego oraz ich poprawnych form gramatycznych. Za wyjątkiem tych, które zaczynają się od wielkiej litery, są skrótami, przedrostkami lub przyrostkami albo wymagają użycia apostrofu lub łącznika.

Frajda z rozgrywek

Choć w Scrabble można grać w 2-4 osób to najlepiej gra mi się w 2 osoby. Już nawet nie chodzi o większą liczbę literek i punktów, ale wygodę patrzenia na planszę. W 2 osoby można usiąść tak, by utworzone na planszy wyrazy dobrze się czytało. Wielu graczom przeszkadza konieczność czytania liter odwróconych o 180°. Niemniej jednak, sama gra w żaden sposób nie traci jeśli przy planszy zgromadzi się więcej osób. Gracze intensywnie myślą nad wyrazami, mocno ograniczeni tym, co już znajduje się na planszy. Wymyślenie dowolnego wyrazu z posiadanych liter jest zwykle proste, wymyślenie wyrazu pasującego do pola gry już takim nie jest. Gra do szybkich nie należy, szczególnie w rozgrywkach z dziećmi. Do Scrabble zasiądzie każdy, nawet najbardziej odporny na wszelkiego rodzaju gry człowiek.

Dzięki Scrabble moja 9-letnia córka robi postępy w poszerzaniu słownictwa i w nauce ortografii. Gdy kwestionuję jakiś wyraz, zmuszona jest do sięgnięcia do słownika, a nawet sama zaczęła sprawdzać wyrazy w słowniku ortograficznym przed ułożeniem ich na planszy. W rozgrywce dziecko-dorosły nie jest lekko – zasób słownictwa jest inny, ale dajemy radę. Różnice w punktacji końcowej nie są już duże, a wszelkie przegrane mojego dziecka zawsze przekuwam na jego wielki sukces „Patrz, jaki duży wynik osiągnęłaś. Cudownie!”. Scrabble uważam za bardzo atrakcyjne narzędzie rozwijające umiejętności językowe. Uczę moje dziecko, że w tej grze nie tylko jest istotne układanie słów, ale również pozbywanie się ze stojaka liter trudnych do ułożenia, tworzenia układów na planszy tak, by przeciwnikowi utrudniać układanie wysoko punktujących wyrazów. Cieszę się, że gry planszowe rozwijają moje dziecko. Cieszę się, że znajdujemy na nie czas.

Literatura:

1. https://winning-moves.com/images/SuperScrabbleRulesSheet2.pdf
2. http://content.time.com/time/arts/article/0,8599,1867007,00.html
3. http://www.newenglandhistoricalsociety.com/a-short-history-of-scrabble/
4. http://www.pfs.org.pl/historia.php
5. http://pedagogikapraktyczna.pl/portal/scrabble_skrypt_2012.pdf

 Link BGG